W Collegium Polonicum w Słubicach, w dniach 1-2 marca 2012 r., odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa poświęcona tematyce praw podstawowych. Konferencja zorganizowana została w ramach projektu badawczego finansowanego przez Polsko-Niemiecką Fundację na rzecz Nauki. Organizatorami wydarzenia była Katedra Polskiego Prawa Publicznego Uniwersytetu Europejskiego Viadrina we Frankfurcie nad Odrą oraz Zakład Praw Człowieka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Otwarcia konferencji i uroczystego powitania gości dokonał Prof. Bartosz Makowicz z Europejskiego Uniwersytetu Viadrina, przedstawiając cele konferencji. Szczególnie podkreślono znaczenie uzyskania balansu między nieustannym dążeniem jednostki do wolności a ochroną jej praw. Europa to coś więcej niż projekt dobrobytu, to projekt pokoju – podsumował Makowicz.
Panel pierwszy konferencji dotyczył instytucjonalnej ochrony praw podstawowych. Wystąpienia Prelegentów skupiły się na dwóch zagadnieniach – pojęciu „strażnika Konstytucji” (tudzież „strażnika Ustawy Zasadniczej”) oraz problematyki „dialogu sądowego”, prowadzonego między sądami krajowymi i instytucjami międzynarodowymi.
Do pierwszej kwestii odniósł się Prof. dr hab. Andrzej Rzepliński, który udzielił odpowiedzi na pytanie: czy i jaki organ stoi na straży Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej? Prezes Trybunału Konstytucyjnego podkreślił również unikalność art. 227 ust. 1 Konstytucji jako przepisu, który nieuchronnie łączy się z prawem do poczucia bezpieczeństwa we własnym kraju.
Prof. Dr. Herta Däubler-Gmelin, była Minister Sprawiedliwości Republiki Federalnej Niemiec, wskazała na istotność dialogu między instytucjami chroniącymi prawa podstawowe. Profesor Däubler-Gmelin, zarysowała także funkcje sędziego Trybunału Konstytucyjnego w Niemczech.
Prof. dr hab. Pasquale Policastro z Katedry Prawa Konstytucyjnego i Integracji Europejskiej Uniwersytetu Szczecińskiego zwrócił uwagę na znaczenie pojęcia godności w przedmiotowej dyskusji.
Prof. Dr. Franz C. Mayer starał się udzielić odpowiedzi na poruszone już wcześniej zagadnienie: kto jest powołany do strzeżenia Ustawy Zasadniczej? Profesor Uniwersytetu Bielefeld, przedstawił nadto problematykę możliwości ingerencji ustawodawcy w kompetencje Trybunału Konstytucyjnego.
Dyskusję poprzedzającą program wieczorny Konferencji poprowadził Prof. Dr. Christoph Degenhart z Katedry Prawa Publicznego Uniwersytetu w Lipsku. Miała ona enigmatyczny, aczkolwiek niezwykle interesujący charakter. Omówione zostało znaczenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec dla ochrony praw podstawowych. Dużo emocji wśród słuchaczy wzbudziło wystąpienie Prof. Dr. Franza C. Mayera, który poruszył temat spornych konsekwencji uchwalenia w Niemczech tzw. „Ustawy Bananowej”.
Panel drugi konferencji dotyczył zagadnień związanych z procesem globalizacji oraz jego wpływem na ochronę praw podstawowych. Obszar zainteresowania Prelegentów stanowiła nadto próba ustalenia możliwości stworzenia jednolitego katalogu praw podstawowych, który winien być przestrzegany w każdym zakątku świata.
Jako pierwszy swoją opinię wyraził Prof. Dr. H.c. Siegfried Broß, który poruszył problematykę uniwersalnego charakteru praw człowieka. Wystąpienie Profesora zwróciło uwagę słuchaczy na próby „transplantacji” zachodnich wartości do świata Wschodu. Zachowanie takie powoduje napięcia, jednakże z drugiej strony, wszyscy wiemy, iż istnieją takie wartości, które dotyczą każdego człowieka – podkreślił Broß.
Prof. dr hab. Andrzej Wróbel w swoim wystąpieniu wskazał na najbardziej znaczące w jego ocenie kwestie związane z przedmiotowym zagadnieniem, tj.: pojęcie globalizacji oraz towarzyszące mu mity. Uwzględniona została również problematyka wzajemnych relacji prawa państwowego oraz prawa międzynarodowego. Wielowątkową wypowiedź Profesora Wróbla zakończyło podkreślenie stanowiska, zgodnie z którym „państwo powinno być jak gajowy, który sprawuje pieczę tylko na określonym terytorium”.
Henning Glaser z Center of Excellence for Public Policy and Good Govenance w Thammasat University w Bangkoku zarysował stosunek państw azjatyckich wobec procesu globalizacji. Szczególnie uwzględniona przez Prelegenta została sytuacja Tajlandii. Glaser wskazał na prawne autorytety społeczeństw azjatyckich oraz omówił problematykę tzw. prawa pięści, zgodnie z którym „ktoś, kto nie jest w stanie pokazać swojej władzy, tak naprawdę wcale jej nie posiada”.
Kolejna dyskusja dotyczyła problematyki poruszonej w panelu: globalizacja praw podstawowych. Jednocześnie w debacie uwzględniono zagadnienia, które były związane pośrednio albo bezpośrednio z wcześniejszymi wystąpieniami Mówców.
Rozmowę rozpoczęła Dr Krystyna Krzekotowska, wykładowca z Uczelni Łazarskiego w Warszawie, wyrażając opinię, iż nigdy za wiele czujności, kiedy chodzi o zmiany ustawodawcze.
Henning Glaser zgodził się z Prof. dr hab. Andrzejem Wróblem w kwestii pozorności „dialogu sądów”. Prelegent nawiązał również do prób ujednolicenia pojęcia „praw podstawowych”. Prawo nie podlega generalizacji, nie można twierdzić, że my w Europie znamy się lepiej na prawach człowieka – podsumował Glaser.
Szacunek dla systemów prawnych innych państw wyraził również Prof. dr hab. Andrzej Rzepliński. Musimy respektować unikalność państw i ich praw – podkreślił Prezes Trybunału Konstytucyjnego. Wypowiedź Rzepińskiego odnosiła się także do kwestii konkurowania sądów, która zdaniem Profesora sprzyja anomii.
Panel trzeci dotyczył kwestii wolności i bezpieczeństwa jednostki, jak również przyczyn ich ograniczeń oraz sposobów przeciwdziałania naruszeniom. Istotę wystąpień Prelegentów stanowiła problematyka pozyskiwania, magazynowania oraz usuwania danych osobowych, jak również prawny i bezprawny charakter takich działań.
Sędzia Hermeliński w swojej wypowiedzi wskazał, iż demokracja ma za zadanie z jednej strony chronić jednostkę przed zagrożeniem, natomiast z drugiej strony szanować jej prawo do prywatności. Wyraził nadto pogląd, iż katalog czynów spenalizowanych, które dopuszczają inwigilację podejrzanego winien być zamknięty.
Prof. dr hab. Bogusław Banaszak z Katedry Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Wrocławskiego omówił pojęcie globalizacji na przestrzeni wieków. W drugiej części swojej wypowiedzi, Profesor wyraził aprobatę dla twierdzenia prof. Baumana, zgodnie z którym globalizacja w sferze ekonomicznej nie stanowi końca państw, wręcz przeciwnie – powoduje coraz to większe zainteresowanie kolejnymi krajami. Wystąpienie prof. Banaszaka zakończyło krótkie omówienie niebezpieczeństw związanych z umową ACTA oraz refleksja, iż granice zmian prawa powinna wyznaczać własna kultura prawna.
Prof. Dr. Dr. H.c. mult. Winfried Hassemer podkreślił, iż naruszenia praw człowieka widoczne są w szczególności na przykładzie kobiet. Prawa kobiet są normatywnie prostą kwestią, natomiast w praktyce pojawia się dużo trudności związanych z ich przestrzeganiem – wyjaśnił. Druga część wypowiedzi Hassemera dotyczyła instytucji Trybunału Konstytucyjnego w nowoczesnym państwie demokratycznym. Mówca przyznał, iż podziela zdanie profesora Geslera, iż Trybunał Konstytucyjny zawsze stawiał w centrum godność człowieka.
Ostatnim Prelegentem panelu był Prof. Dr. Heinrich-Amadeus Wolff z Katedry Prawa Publicznego Uniwersytetu Viadrina. Wypowiedź Profesora Wolffa dotyczyła trzech aspektów: konstytucyjnego sporu między wolnością i bezpieczeństwem, politycznych aspektów i warunków dyskusji oraz przekroczenia granic w zakresie ,,architektury bezpieczeństwa” z punktu widzenia prawnika zajmującego się prawem publicznym. Profesor wskazał również na szereg przepisów związanych bezpośrednio z problematyką danych osobowych.
Moderujący wystąpienia Prof. Dr. Helmut Siekmann zaproponował, aby z uwagi na wielość poruszonych w wypowiedziach wątków, dyskusja po panelu trzecim została podzielona na dwa bloki. Blok pierwszy stanowił problem dylematu między ingerencją a nieklarownością różnych pojęć związanych z przedmiotem panelu. Natomiast blok drugi dotyczył zmian technologicznych uwarunkowań w XXI wieku oraz jego wpływu na ochronę danych osobowych. W jego zakres wchodziło przede wszystkim zagadnienie rozwoju elektroniki skutkujące coraz to łatwiejszy dostępem do danych osobowych.
Jako pierwszy w dyskusji głos zabrał prof. Wojciech Hermeliński, który w swojej wypowiedzi wskazał na dwa aspekty zagadnienia zbierania danych osobowych, tj. aspekt dotyczący postępowania przygotowawczego, w którym dane osobowe oraz informacje o jednostce zbierane są w sposób jawny oraz aspekt metod operacyjnych, odnoszący się do niejawnego zbierania danych. Podkreślił natomiast potrzebę kontroli sposobu pozyskiwania, magazynowania i zbierania danych osobowych.
Prof. Dr. Dr. H.c. mult. Winfried Hassemer zauważył, iż problemem jest przetwarzanie danych nie tylko przez państwo, ale również przez osoby prywatne. Dużo się mówi o skandalach związanych ze sprzedażą danych osobowych, powinno być to wyjaśnione – podsumował Prelegent.
Konferencję zakończyły uroczyste przemówienia dotyczące znaczenia polskiego i niemieckiego sądownictwa konstytucyjnego w Unii Europejskiej.
Prof. Dr. Jutta Limbach, sędzia i prezydent Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, wyraziła swoje uznanie dla Konstytucji Niemieckiej. Moje pokolenie przy orzekaniu kieruje się miłością do Ustawy Zasadniczej – przyznała ze wzruszeniem.
Prof. Dr. Dres. H.c. Hans-Jürgen Papier, omówił wyzwania stawiane państwom przez globalizację oraz porządek konstytucyjny w Niemczech w latach 50. XX w. System praw podstawowych w niemałym stopniu jest kształtowany przez orzecznictwo niemieckiego Trybunału Konstytucyjnego, które stanowi system odniesienia nawet dla zagranicy – przyznał z dumą Mówca.
Prof. dr hab. Andrzej Zoll z Uniwersytetu Jagiellońskiego przytoczył orzecznictwo polskiego Trybunału Konstytucyjnego w przedmiocie wprowadzenia odpowiednich standardów dotyczących ochrony praw podstawowych.
Konferencję zwieńczyły podziękowania dla gości i Prelegentów oraz zaproszenie wszystkich zainteresowanych osób na kolejną konferencję w ramach
polsko-niemieckiego projektu, która odbędzie się już w czerwcu 2012 r.
Katarzyna Moczulska
studentka III roku prawa
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego